Demonstratiedag boerderijcompostering

Goede gewasopbrengsten houden, mineralen beter benutten en de bodemkwaliteit verbeteren. Het belang van organische stof, koolstof en humus daarbij wordt erkend. Wat werkt wel of niet om dit te verhogen? Melkveehouder Wim van der Hengel uit Achterveld heeft jarenlange ervaring met het verhogen van organische stof op zijn percelen. Wim en zoon John van den Hengel hebben een biologisch melkveebedrijf. Bij hun bedrijf doen ze sinds 2002 aan boerderijcompostering. Ze maken compost op maat en hebben ervaring het maken van Bokashi. Op donderdag 26 april stelden zij hun bedrijf open om hun ervaringen te delen. Daarnaast deelden Eddo de Veer, Commonland en DLV Advies hun ervaringen. Agraaf en Melkvee.nl toonden wat tekst en beeld, hierbij een verslag van de dag.

Boerderijcompostering: elke boer kan zijn reststromen verwerken

Melkveehouder Wim van den Hengel uit Achterveld heeft jarenlange ervaring met het verhogen van organische stof op zijn percelen. Samen met zijn zoon John van den Hengel, heeft Wim een biologisch melkveebedrijf met 60 melkkoeien, 24 ha (voornamelijk) zandgrond en 18 ha natuurgrasland van het Utrechts Natuurlandschap wat ze hooien. Sinds 2002 doen zij op het bedrijf aan boerderijcompostering. Ze maken compost op maat en hebben ervaring met het maken van Bokashi. 

Composteren doen zij volgens het CMC rillen systeem. Dit is een zuurstofrijk composteringssysteem. Hiervoor gaan ze met een composteermachine, een soort frees, door de ril. Deze machine legt het materiaal heel luchtig neer. Het vochtgehalte (± 55%) en temperatuur (60 – 65 graden Celsius) zijn heel belangrijke parameters tijdens het proces. Het is mogelijk vochtige toevoegingen, bijvoorbeeld water, maar ook droge toevoegingen zoals gesteentenmeel, kalk of andere korrelvormige meststoffen door de compostril te mengen. Zo maken ze een goed gebonden product dat prima te verdelen is op het land. We noemen het “compost op maat”.

Wim benadrukt dat de bodem voeren belangrijk is. Je moet het bodemleven organische stof voorschotelen waarmee het aan het werk kan. Na jaren extra aandacht heeft hij nu een zandperceel met 7% organische stof. Dit proefveld stond vol met paardenbloemen en ridderzuring. Dit duidt op een calcium gebrek. De melkkoeien geven met de melk veel calcium weg aan de consument. Met hulp van Eddo de Veer bemesten we met speciale compost. Aan de hand van een Bodembalans analyse brengt Eddo in zijn toevoegingen ongeveer 24 mineralen in balans. Wanneer de koeien hier grazen hebben ze minder gras per dag nodig en geven daarnaast 1½ à 2 liter melk per dag meer.

De waterschappen hebben binnen de kleine afval kringloop meer mogelijkheden om slootveegsel naar boeren te brengen. Het veegsel kan worden opgemengd met o.a. voerresten en een aantal weken worden gecomposteerd. De juiste temperatuur zal door de grote hoeveelheid zand niet worden gehaald. Maar de bodem voedende waarde is hoger dan in drijfmest.

Door het inzetten van compost en bokashi kun je het bodemleven aan het eten zetten. Het bodemleven functioneert net als het composteerproces, bij juiste koolstof/stikstofgehalten. Het huidige mestbeleid is gebaseerd op verlaging van fosfaatverzadigde gronden. Dat zal alleen bereikt worden als het bodemleven actief wordt gestimuleerd. Rond de middag is op het land gekeken naar het strooibeeld van Bokashi, gefreesde Bokashi en compost (foto). De verschillen in structuur en strooibeeld waren hiermee goed zichtbaar.

Weerbaar telen: balans is belangrijker dan absolute hoeveelheden

Eddo de Veer heeft jarenlange expertise op gebied van bodem en mineralen vanuit de tuinbouw. Missie: zo min mogelijk afhankelijk zijn van kunstmest. De Veer gaf in zijn presentatie een uitleg over de Bodem Balans Analyse en Albrecht-methode, hoe de TEC (Total Exchange Capacity), CEC (Cationen Exchange Capacity) en waterstofionen met elkaar werken. Net als Wim van den Hengel benadrukt ook hij het belang van een goede calcium- en magnesiumverhouding (C/M-verhouding). Voor alle gronden is de optimale C/M-verhouding 68:12. Wanneer de pH te hoog of te laag is, zijn elementen voor de plant lastig opneembaar. Aangeraden wordt om te streven naar pH-water van 6,3 voor een optimale opname van alle elementen. Een goede zuurstofverhouding in de bodem ontstaat door een goede C/M-verhouding maar ook actieve wortels zorgen hiervoor. Het effect van machinaal het land bewerken is tijdelijk, zuurstof op orde brengen in de bodem kan ook met mineralen. Calcium speelt hierbij een belangrijke rol. Met name bij veen is het klei-humuscomplex groot. Om daar Calcium in balans te brengen is veel calcium nodig. Op elk type grond is het maximum aan te raden gift calcium 4 ton per jaar. Calcium dient daarbij nooit zonder Borium op orde te worden gebracht.

Stikstof is er in hoofdlijnen in drie vormen: nitraat, ammonium en organisch gebonden. De landbouw werkt relatief veel met nitraat. Deze vorm van nitraatstikstof zorgt voor verdunning: biomassa met weinig inhoud. Nitraatstikstof heeft namelijk een efficiëntie van 10 – 40%. De rest gaat de lucht in of verdwijnt via het grondwater. Gewassen zijn daardoor gevoeliger voor insecten en schimmels terwijl we juist kwalitatief en goed weerbare gewassen willen telen. Organisch gebonden stikstof draagt hier meer aan bij dan nitraatstikstof. Onze lucht bestaat voor 78% uit stikstofgas en 21% uit zuurstof. Vlinderbloemigen en stikstofbindende bacteriën kunnen samen organisch gebonden stikstof uit de lucht binden aan de plant. Denk bij vlinderbloemigen aan klavers, luzerne, lupine en faselia. Ook vrijlevende bacteriën zoals Azotobacterbacteriën kunnen bijdragen aan stikstofbinding uit de lucht. Graszaad kan bijvoorbeeld gecoat worden met dit type bacterie. Als er wordt gewerkt met vlinderbloemigen zijn sporenelementen Molybdeen en Kobalt zijn ook van belang. Molybdeen wordt bij een te lage pH slecht opneembaar voor de plant. De verschillende mineralen die in bemesting gebruikt kunnen worden om de bodem in balans te brengen, demonstreerde De Veer ’s middags tijdens de rondleiding over het bedrijf (foto). Balans in mineralen is belangrijker dan absolute hoeveelheden.

Het kost gemiddeld 20 jaar om een landschap te herstellen

Grond is het meest waardevolle bezit op het bedrijf en dat beaamde de groep aanwezigen ook. Commonland is een stichting die zich richt op het ontwikkelen en begeleiden van projecten die als doel hebben ecologische functies te herstellen met een bijpassend verdienmodel. Gert-Jan de Graaf en Mathijs Boeschoten presenteerden hoe ze dit onder andere willen doen. Vanuit het project Wij.land, willen ze hiervoor komende 20 jaar kansen benutten, mede in samenwerking met Natuurmonumenten. In de bodempilot (onder begeleiding van Groeibalans) wordt gekeken naar herstel van mineralenbalans en versterken van bodembiologie. Met circa 20 boeren, verspreid over circa 50 percelen wordt gedurende vier jaar proefondervindelijk ondervonden hoe te komen tot minder tot geen kunstmest en meer gebruik van organische meststoffen. Doelen die zij nastreven zijn: toename bodemactiviteit en biodiversiteit, verbetering waterkwaliteit én positief bedrijfseconomisch resultaat. Pilots waar komende jaren o.a. met Utrechtse melkveehouders nog meer aan wordt gewerkt zijn:

• Bodem pilot
• Maaisel pilot (Bokashi, pellets, andere toepassingen)
• Natte landbouw 

Bij deze pilots wordt gewerkt aan Businesscases. Hierbij wordt zo veel mogelijk samengewerkt met gebiedspartijen (waterschappen, TBO’s) en kennisinstellingen (NIOO, Louis Bolk, WUR, VHL). Ruimte voor samenwerking en ideeën is aanwezig.

Een slim bouwplan

De Koolstofkringloop is een middel om de ondernemer inzicht te geven waar de organische stof op zijn bedrijf verdwijnt of waar hij hem kan verbeteren, maar ook hóe hij hem kan verbeteren, aldus adviseur Edith Finke van DLV Advies. “De koolstofkringloop begint bij de bodem. Dat is de basis: 50% van de organische stof bestaat uit koolstof. Je kunt met compost of Bokashi proberen het bodemleven te activeren, waardoor er een vliegwiel ontstaat naar een gezonde bodem, gezond gewas, gezonde koe en gezonde mest. Door organische meststoffen te gebruiken, geef je de kringloop een boost.”

Sjoerd Roelofs liet op de demonstratiedag zien wat het effect van grasland in het bouwplan op de organische stof is. De rundveeadviseur stelde dat facetten als grondbewerking, waterhuishouding en temperatuur de afbraak van organische stof stimuleren. Aanvoer is er ook, van gewasresten, mest, groenbemesters en overige organische meststoffen. DLV Advies heeft een model ontwikkeld dat inzicht geeft in de huidige en alternatieve situatie bij het nemen van maatregelen. “Boeren kunnen het bouwplan bijvoorbeeld wijzigen naar 60% blijvend grasland, 20% mais en 20% gras/klaver”, legde Roelofs uit. “Zo heb je volume, voldoe je aan de derogatie-eisen, is vruchtwisseling toe te passen en zorg je voor meer organische stof in de bodem.”

Tijdens het vraaggesprek ging het onder andere over grasland scheuren; waarom ga je scheuren? Uit de zaal kwamen reacties als scheuren om de onkruiden de baas te blijven en bodemstructuur die slecht is geworden te verbeteren. Discussie is gevoerd over kerende en niet-kerende grondbewerking en of het bodemleven deze functie kan vervullen. Het effect van grasland in het bouwplan op de organische stof opbouw en –afbraak is getoond maar ook wat er aan stikstof vrij komt na het scheuren.

De dag is georganiseerd door DLV Advies en Boerderijcompostering Van den Hengel & Zn, in samenwerking met Eddo de Veer en Commonland.
Dit is een activiteit mede vanuit het project 'Koolstof Kringlopen'. Dat project wordt mede mogelijk gemaakt door: