Zonder gas in Groningen

Melkveehouder Wouter Schep van Melkveehouderij Ballingheim in het Groningse Holwierde is de eerste in Nederland, en misschien wel Europa, die de warmte van de melk en mest hergebruikt voor de verwarming van de spoelinstallatie, kalvermelk, kantine en privéwoning. Bij de recente uitbreiding van het melkveebedrijf is deze revolutionaire duurzame techniek geïntegreerd. Dit alles is te bekijken op de open dag op vrijdag 14 juni a.s. van 11.00 tot 17.00 uur aan de Damsterweg 4 in Holwierde. 

“Sinds 1 april hebben de koeien de nieuwe aanbouw en melkstal in gebruik genomen”, vertelt Wouter trots. “En dat bevalt ons tot nu toe erg goed. Doordat we een deel nieuw aan hebben gebouwd en een volledig nieuwe melkstal hebben gerealiseerd, konden we tijdens de bouw gewoon prettig doorwerken en kon onze bedrijfsvoering naadloos overgaan toen het nieuwe deel klaar was.”

In 2014 werd al gestart met de plannen voor het uitbreiden van de melkveestal met een nieuwe melkstal, wachtruimte en 32 ligboxen. Mark de Jong, projectleider bouw bij DLV Advies, heeft in het voortraject gezamenlijk met de familie Schep het ontwerp voor de uitbreiding bedacht. Mark: “Nadat een eerder ontwerp qua verlenging door de welstand werd afgewezen is er gekozen voor een verbreding van de bestaande stal.” Wouter vult aan: “Verbreden was ook onze originele wens, maar dit viel buiten het bouwblok. De verlenging paste wel binnen het bouwblok, maar dan zou het nieuwe deel wel gevaarlijk dichtbij de N33 komen. We moesten dus wel op zoek naar een maatwerkoplossing.”
Mark: “Verlengen was ook voor de bestaande situatie niet ideaal. Er zaten veel technische haken en ogen aan, onder andere voor het mixplan. Verbreden leek in eerste instantie ook lastig in verband met de ondergrondse transportverbinding voor het transport van gassen en vloeistoffen. Toen de buizenzone uiteindelijk uit de verordening ging konden we in overleg met de provincie toch inzetten op de verbreding. Na de aanbesteding begeleidde mijn collega Harmen Oenema, ook projectleider bouw, Wouter en zijn vrouw Christina bij de nieuwe aanbouw voor 32  koeien en de nieuwe melkstal waarin deze nieuwe techniek is geïntegreerd.” 

Uitbreiding emissiearm gebouwd

Harmen: “De uitbreiding is emissiearm gebouwd met een Ecovloer van Anders Beton. Deze vloer heeft een hybride loopoppervlak van 50% beton en 50% rubberen cassettes met een kunststof flap. Deze vloer heeft een optimale beloopbaarheid voor de koe en de boer. 
Wouter: “We zijn van te voren bij verschillende bedrijven gaan kijken om te bepalen wat voor ons een praktische indeling en inrichting zou zijn. Hier hebben we veel inspiratie opgedaan.”
In de nieuwe aanbouw is een nieuwe melkput met 2 keer 12 zij-aan-zij en een separatie- en wachtruimte gerealiseerd. Met de nieuwe aanbouw heeft het bedrijf in totaal ruimte voor 150 koeien. Een nieuwe afkalfbox en een close˗up ruimte voor droge koeien is ook gerealiseerd. 

Er is veel aandacht besteed aan de landschappelijke inpassing van de aanbouw. Wouter: “De stal ligt dicht langs de provinciale weg. De karakteristieke uitstraling van de boerderij moest wel behouden blijven. Het is een geheel met historische waarde wat we graag in stand wilden houden. Zo ligt onze boerderij op een wierde, een kunstmatige heuvel, opgeworpen om bij hoogwater een droge plek te hebben. Onze nieuwe stal staat hierdoor ook op een soort podium vanaf de weg gezien. In plaats van betonelementen hebben we vanuit esthetisch oogpunt de zijkanten bijvoorbeeld afgewerkt met prefab steenstrips. Ook is het groen om de stal door landschapsbeheer onderhouden. Het grond is mooi glooiend richting de stal gemaakt. Als straks het gras groeit, en het mooi groen wordt, is het geheel een prachtig gezicht.”

Zonder gas in Groningen

Een nieuwe techniek is als pilot geïntegreerd in de nieuwe aanbouw. Hiermee wordt de warmte en mest hergebruikt voor de verwarming van de spoelinstallatie, kalvermelk, kantine en privéwoning.  Harmen: “Energiespecialist Rob Jacobs van L’Orel Consultancy ontwikkelde de techniek samen met Eco200. Voor deze pilot werd een subsidie door de provincie beschikbaar gesteld om de installatie aan te leggen. Uniek in dit pilotproject is dat er in de mestkelder koelleidingen liggen. In de winter en koude herfstdagen, als er te weinig warmte uit de melk beschikbaar is om de woning te verwarmen, kan met met een warmtepomp ook warmte onttrokken worden uit de mest, waardoor er ook genoeg warmte beschikbaar is voor de woning.” 
“Naast het leveren van warmte, is er sprake van het verminderen van emissie uit de gekoelde mest, is er een  aangenamer stalklimaat en wordt de kwaliteit van de mest beter”, vertelt melkveehouder Wouter Schep zelf. “We kunnen in de toekomst zelfs gasloos ondernemen, dat is zeker hier in Groningen positief. We zitten tenslotte in een aardbevingsgebied.”

Warmtepomp koelt de mest

Wouter vertelt dat de koelmachine vervangen is door een warmtepomp die de melk koelt naar zijn bewaartemperatuur van 4 graden. “De vrijgekomen warmte wordt in twee warmtebuffervaten gestopt. Een wordt gebruikt voor het bedrijf. Hiermee wordt de melkinstallatie gespoeld, de kalvermelk gewarmd en het kantoor verwarmt. Het andere buffervat is voor de verwarming en warm water van ons huis. De warmtepomp koelt een groot koud buffervat dat tijdens het koelen van de melk opgewarmd is. Dit koelen gebeurt buiten de melktijden om. Zo zijn er minder pieken voor het stroomnetwerk. Extra stroom die nodig is komt van een eigen windmolen op ons erf.”

Het koelen van de mest gebeurt in de mestkelder van vijftig meter lang en achter meter breed. Wouter: “Deze is geïsoleerd en er liggen koelleidingen in de betonvloer. Op deze manier koelen we alleen de mest. Door metingen van de temperatuur zullen we zien hoe homogeen deze techniek werkt.” De komende twee jaar worden deze technieken ook op een ander melkveebedrijf in de omgeving getest. Wouter verwacht dat het koelen van de mest tal van positieve voordelen heeft. “De mest zal minder rotten. Daardoor blijft de mest verser en blijven voedingsstoffen voor plant en bodem beter behouden. Er zijn daardoor ook minder afvalproducten die het bodemleven nadelig beïnvloeden. Er zal minder kunstmest  nodig zijn. Onderzoek heeft aangetoond dat door het koelen van mest de CH4 en NH3 emissie (fijnstof) zal afnemen. In de pilot willen we nader onderzoeken hoe, hoe snel en tot welke temperatuur de mest afgekoeld kan worden en eventueel welke problemen we tegenkomen. We weten nu al dat gekoelde mest uitrijden zal zorgen voor minder emissie tijdens het uitrijden. De neus van boeren weet al jaren dat uitrijden onder koele omstandigheden tot minder geur leidt.”

De duurzame investering zal ook voor de gezondheid van zijn 135 melkkoeien goed zijn. “Als er minder uitstoot uit de mestkelder omhoog komt is dit voor het dierenwelzijn positief en voor het jongvee nog belangrijker. Koudere mest bevat minder bacteriën en dus minder kans op ziektekiemen. Emissiebeperking is een hot item in de klimaatdiscussie. Door het koelen van de mest kan deze emissie beperkt worden. Daarnaast kan het stroomnet de geplande duurzame energie niet aan. We komen nu met een concreet alternatief door de energie die we opwekken in ons eigen bedrijf en huis te gebruiken. We zijn benieuwd naar de resultaten en hopen op termijn hierdoor zelfvoorzienend te zijn in onze energiebehoefte.”

Ingewikkeld project met juiste ondersteuning

Wouter: “Ik ben blij met de ondersteuning die ik gehad heb in dit ingewikkelde project. Ik heb eerder een stalverlenging zelf gedaan, maar de complexiteit met deze uitbreiding heeft er wel voor gezorgd dat ik adviseurs heb ingeschakeld. Zo was de ontwerpfase bijvoorbeeld heel belangrijk en ondersteuning hierin dus van grote toegevoegde waarde. Er valt zoveel te regelen met verschillende partijen, dan is het wel prettig dat het in goede banen geleid wordt.”