“Veel melkveehouders verwachten dat de koe zich aanpast aan de omgeving en nemen de verliezen door bijvoorbeeld hittestress voor lief”, zegt veearts Bernd Hietberg van DAP Beilen. “Mijn voorkeur heeft het optimaliseren van de omgeving van de koe. Dus proberen de koe te bieden wat ze nodig heeft aan comfort, en daarmee gaan voor een langere levensduur in plaats van te kiezen voor maximale productie of groei. Licht, lucht en water zijn de drie basiszaken in de omgeving van de koe die jaarrond op orde moeten zijn. Als alle koeien bij elkaar gaan liggen in de deuropening van de stal is er iets aan de hand. Ze geven aan dat er onvoldoende maatregelen genomen zijn om comfortabel in de stal of wei te zijn.”

Hoge temperatuur

Een hoge temperatuur buiten of in de stal veroorzaakt hittestress bij de koe. Bernd: “Ik had eens een bedrijf met een afkalfstal waarbij op een bepaald tijdstip in de zomer de zon rechtstreeks op het hok scheen. De temperatuur liep daar op naar boven de 40 °C. Daar kwam ik achter doordat de koe ‘heet aanvoelde’ tijdens geboortehulp.” Er zijn verschillende manieren om de omgeving van de koe te koelen. Bijvoorbeeld door het dak te koelen of nat te maken, lichtplaten aan de zonzijde te vermijden en door te isoleren (met als nadeel dat de hitte ‘s avonds langer blijft hangen).

Ook ventileren verkoelt. Bernd: “Investeren in ventilatoren is top, maar denk ook na over hoe je ze ophangt. Als de ventilatoren in een stal niet goed geplaatst zijn, zie je soms dat er naderhand klauwproblemen ontstaan. Dat zijn de koeien die op warme dagen of op dagen met een hoge luchtvochtigheid, de hele dag onder de ventilator staan in plaats van dat ze in de box liggen. Als je zelf een dagje op een beurs rondloopt en niet gaat zitten, voel je ’s avonds ook je voeten. Door ventilatoren op de juiste plekken te hangen, is de luchtaf- en toevoer geschikt voor de hele stal in plaats van alleen bruikbaar voor die ene koe die eronder staat. In een brede stal verplaats je actief de lucht in de breedte. In een smalle stal is het vaak al voldoende wanneer de ventilatoren dusdanig hangen dat de lucht van voor naar achteren gaat, omdat er aan de zijkanten meestal voldoende luchtstroom is. Een ventilator naar beneden gericht boven de put is soms juist nadelig, omdat de putlucht naar boven kan worden geblazen.

Nog een andere koelmogelijkheid is verneveling in de stal. Vernevelen van water geeft directe koeling. Voorwaarde bij verneveling is dat er voldoende (mechanische) ventilatie in de stal is anders loopt de luchtvochtigheid te hoog op en heeft de koe alsnog hittestress. Een tuinsproeier geeft teveel vocht en te grote druppels. De tuinsproeier werkt bovendien alleen voor de koe die eronder staat en is negatief voor de rest van de koppel.”

Straling van de zon

Rechtstreekse straling van de zon op de koe wordt door de koe omgezet in warmte. Hierdoor veroorzaken ook zonnestralen hittestress. Als reactie op de straling zoeken koeien schaduwrijke plekken. In de stal vermijden ze de boxen waarop de zon schijnt en in de wei zoeken ze de bomen op. Bernd geeft aan dat lichtinlaat in de stal via zijkant, nok en schaduwzijde, bij de bouw stal of bij dakrenovatie, beter is dan lichtplaten aan de zonzijde. In de wei ziet hij schaduwplekken soms veranderen in een stof- of modderbad. Hij adviseert om in die gevallen het weideregime aan te passen. “’s Avonds weiden heeft als voordeel dat de koe niet in de zon staat en dat de stal sneller afkoelt als er geen koeien staan. De vers grasopname is ’s avonds van nature al hoog. Siëstabeweiding is ook een optie, maar dat brengt wel extra werk met zich mee. Je moet de koeien twee keer per dag halen. Je brengt ze in de ochtend vanuit de melkstal naar buiten en na het melken opnieuw. De koeien eten twee keer per dag vers gras wat ervoor zorgt dat de koe beter eet (voeropname is een punt van zorg bij hittestress) en het zorgt voor een betere verdeling van het eiwit. Ik zie vaak dat op bedrijven die ‘s nachts weiden of siëstaweiden de productie goed blijft en dat er minder problemen zijn na een warme periode, zoals verminderde vruchtbaarheid en gevoelige klauwen.”

Relatieve hoge luchtvochtigheid

Het hoeft geen 30 °C te zijn om een koe hittestress te laten ervaren. Hoe hoger de luchtvochtigheid, hoe lager de windsnelheid met als gevolg dat de dieren hun warmte minder snel kwijt kunnen. Door een relatief hoge luchtvochtigheid kan een koe al bij 20 °C hittestress ervaren. Als de koe het warm heeft, produceert deze bovendien meer CO₂. Buienrader.nl geeft een redelijke indicatie van de regionale luchtvochtigheid, maar de situatie in de stal is bepalend. Met name mechanische ventilatie kan helpen bij verkoelen als er sprake is van een relatief hoge luchtvochtigheid. Indien juist opgehangen, zorgt de ventilatie voor aanvoer van continu verse lucht en afvoer van warme lucht, ammoniak en CO₂ in de hele stal. Als je bedenkt dat in Nederland de temperatuur wel 85 dagen per jaar boven de 20 °C is, is mechanisch ventileren vaak binnen een jaar al terugverdiend.

Meer informatie

Bernd Hietberg, veearts bij DAP Beilen, hield als onderdeel van het project‘Foarûtbuorkje; Mear mei minder’ een praktische studiedag voor de deelnemers. DLV Advies begeleidt het project ‘Foarûtbuorkje; Mear mei minder’, waarin een persoonlijke aanpak centraal staat op basis van het bedrijfsplan met oog voor verbeterpunten en ontwikkelingsvoorkeur van de individuele deelnemer. Het draait om coaching op maat, gecombineerd met praktische kennisoverdracht om uiteindelijk vanuit de innovaties te komen tot een nieuw verdienmodel. Neem voor meer informatie over het project contact op met Sytze Waltje of Ids van der Ploeg.

Het project is mede mogelijk met steun van de provincie Friesland en het Europees Landbouwfonds voor Plattelandsontwikkeling: Europa investeert in zijn platteland.