“Het was altijd maar halen, halen, halen, maximaal oogsten, zoveel mogelijk product van het land, maar uiteindelijk gaat dat niet goed. We moeten ook iets brengen, het moet in balans zijn” stelt de bezoeker. Precies dat is waar akkerbouwer Kees Schaap, één van de deelnemers aan het project, al een tijdje mee bezig is.

Bodemherstel vraagt tijd en nauwe samenwerking

De praktijkmiddag vindt plaats op het terrein van zijn teelt- en verwerkingsbedrijf Stam-Schaap Agro. Te midden van proefvelden vol bieten, afgewisseld met stroken vol witte bloemetjes van de boekweit en stroken kleurrijk bloeiende bloemenmengsels, vertelt Schaap over zijn ervaringen. Diverse keren loopt hij met groepjes geïnteresseerde bezoekers het veld in om te laten zien waar hij het over heeft.
“Herstel van de bodem kost tijd, het is een langjarig proces”, stelt Schaap. “Bij gebruik van een huurperceel door meerdere akkerbouwers, moet je bovendien onderling goede afspraken maken. Zeker als je bokashi gaat gebruiken, zoals ik op een deel van dit perceel heb gedaan. Pas na meerdere jaren toepassen zullen de effecten daarvan zichtbaar worden.” Het gebruik van bokashi is één van de methodes die wordt gebruikt in dit project, dat als doel heeft natuurlijke bodemprocessen te stimuleren.

Bokashi om bodem te voeden en te activeren

Bokashi staat voor “goed gefermenteerd organisch materiaal”. Net als compost wordt bokashi gebruikt ter bodemverbetering, maar het zijn twee totaal verschillende dingen. Bokashi lijkt daarbij een aantal voordelen te hebben ten opzichte van compost. Tijdens zijn presentatie over bokashi gaat Gjalt Jan Feersma Hoekstra, commercieel directeur bij Agriton, hier uitgebreid op in. “Compost en bokashi worden op heel verschillende manieren gemaakt. Bij compostering wordt organisch restmateriaal tijdens een vrij langdurig, aeroob proces afgebroken door micro-organismen, waarbij veel warmte vrijkomt. Dit gaat gepaard met verlies van energie en stikstof en er komt veel CO2 bij vrij. Uiteindelijk blijft qua materiaal ongeveer de helft van de oorspronkelijke hoeveelheid over. Bokashi wordt gemaakt met behulp van fermentatie. Ook hier doen micro-organismen het werk, maar dan in een zuurstofloze omgeving. Hierbij vindt geen CO2-uitstoot plaats en blijft stikstof behouden. De hoeveelheid materiaal die overblijft is nauwelijks minder dan de oorspronkelijke hoeveelheid en bevat nog heel veel waardevolle voedingsstoffen.” De grote vraag is hoe het product zich vervolgens gedraagt wanneer het op het land gebracht wordt. In een langjarige proef van Agriton is er met bokashi een verhoging van het organisch stofgehalte van 4,6% naar 5,2% over 3 jaar gezien, terwijl dit met compost slechts van 4,6% naar 4,8% steeg.

Grondstof in plaats van afval

Bokashi kan worden gemaakt van elk soort vers organisch materiaal, zoals groenafval en bermmaaisel, gft-afval et cetera, dat op een hoop in sleuven wordt gestort, vergelijkbaar met kuil. Er worden speciale micro-organismen aan toegevoegd, bestaande uit een mengsel van melkzuurbacteriën, fototrofe bacteriën, schimmels en gisten. Verder gaan er gebroken zeeschelpen voor de kalk, kleimineralen en water bij. Voldoende vocht is namelijk essentieel voor het proces. Dit wordt vervolgens luchtdicht afgedekt met een aantal lagen plastic en dan gaat de fermentatie van start.
 

In vergelijking met compost is het maken van bokashi minder werk (het hoeft niet omgezet te worden) en is het sneller klaar. Al na zes tot acht weken kan het gebruikt worden. Vrijwel al het organisch restmateriaal kan gebruikt worden, waardoor er minder afval afgevoerd hoeft te worden. “Wij spreken dan ook niet over afval maar over grondstof,” zegt Feersma Hoekstra. Hij benadrukt dat het wel belangrijk is dat bokashi op de juiste manier wordt gemaakt. Dat is ook van groot belang voor het doden van ziektekiemen en onkruid. Iets waarvan nog niet helemaal duidelijk is hoe effectief dat plaatsvindt. Net zoals er nog vragen zijn over het mogelijk alsnog vrijkomen van CO2 nadat de bokashi op het land is gebracht. Daar is verder onderzoek voor nodig.   

Verandering gaat stapsgewijs

Een kritische bezoeker zegt geen verschil te zien in de gewassen op de percelen met en zonder bokashi. Schaap beaamt dat: “Dit is het eerste jaar dat ik bokashi heb gebruikt, echt effect zie je pas na een aantal jaar. De verbetering van de bodemstructuur en vruchtbaarheid is niet iets dat meteen zichtbaar is in de gewassen. In de bodemanalyses zijn echter al duidelijk verschillen zichtbaar.” De resultaten van de laboratoriumanalyses zijn nog niet uitgewerkt maar ogen op het eerste gezicht positief, al kunnen er nog geen conclusies uit getrokken worden.
Op het perceel van Schaap zijn deze middag ook twee profielkuilen te bekijken. Roelf Havinga, adviseur herstellende land- en tuinbouw bij Ecosys, geeft er uitgebreid tekst en uitleg bij. Hij wijst op de goede, luchtige structuur in de oppervlakkige en de diepere laag en is positief over het aanwezige bodemleven. Ook over de mate van beworteling is hij tevreden en er is geen storende bodemlaag aanwezig. “Gewoon op deze manier doorgaan,” luidt zijn advies.

Gewoon gaan beginnen

Schaap is niet anders van plan. Hij is tevreden met de resultaten die hij tot nu toe heeft geboekt en deelt zijn ervaringen graag met anderen. Hij hoopt dat deze middag anderen heeft kunnen inspireren. Zijn advies aan ondernemers die regeneratieve landbouw overwegen? “Gewoon gaan beginnen! Er is zoveel mogelijk, kies iets uit wat bij je past en ga het gewoon doen.” Hij wijst op de bloeiende stroken vol insecten tussen de bieten: “En los van dat het goed is voor mijn opbrengsten en de bodem, dit is toch ook gewoon prachtig om te zien?!”

Meer weten?

Heeft u vragen naar aanleiding van dit artikel of wilt u meer weten over regeneratieve landbouw? Neem dan vrijblijvend contact op met Sytze Waltje, projectaccountmanager bij DLV Advies. Hij helpt graag om de antwoorden op uw vragen helder te krijgen.

Dit project wordt mede mogelijk gemaakt door: